KATEDRA SUROWCÓW ENERGETYCZNYCH W ROKU JUBILEUSZU 70-LECIA WYDZIAŁU GEOLOGII, GEOFIZYKI I OCHRONY ŚRODOWISKA

Poniżej opisano w sposób zwięzły historię Katedry Surowców Energetycznych obejmującą osiągnięcia edukacyjno-dydaktyczne i naukowo-badawcze. Kolejne, planowane monograficzne wydawnictwo opisze pełny zakres działań Katedry od jej powstania w 1950 roku po rok 2016. W wydaniu monograficznym dołączony zostanie spis najważniejszych publikacji pracowników Katedry, spis monografii i wydawnictw książkowych, opis realizowanych projektów, grantów i ekspertyz. Przybliżymy sylwetki nauczycieli akademickich i wybitnych absolwentów Katedry, którzy są odkrywcami i współodkrywcami wszystkich polskich złóż ropy naftowej i gazu ziemnego na lądzie i szelfie bałtyckim. Wielu z nich przyczyniło się do odbudowy przemysłu naftowego po drugiej wojnie światowej.

Rys historyczny

Tradycje Katedry Surowców Energetycznych i specjalności naftowej sięgają początków Akademii Górniczej, wywodząc się z kierunku geologii stosowanej, którego prekursorem był uczony o światowej sławie Karol Bohdanowicz. Karol Bohdanowicz prowadził wykłady z zakresu geologii kruszców, węgla i ropy naftowej, których owocem był m.in. pierwszy polski podręcznik geologii naftowej (Bohdanowicz, 1923, 1931). Prowadził on także badania naukowe na obszarach Azji, Ameryki, Europy i Polski. Uczestniczył i kierował wieloma poszukiwawczymi wyprawami, za surowcami mineralnymi, w tym za złożami ropy naftowej. W roku 1919 wrócił do Polski, a w roku 1921 został profesorem zwyczajnym i kierownikiem Katedry Geologii Stosowanej w Akademii Górniczej. Był twórcą kierunku rozwijanego przez Jego uczniów i kolejne pokolenia geologów w Akademii Górniczej, następnie Akademii Górniczo-Hutniczej, polegającego na systemowym podejściu do poszukiwań, zajmującego się nie tylko oceną ekonomiczną, ale i ochroną zasobów złóż surowców mineralnych.

Na początku lat 30. Karol Bohdanowicz w oparciu o przesłanki badawcze wyraził pogląd, że na Niżu Polskim mogą występować pola naftowe. Ten sam uczony wspólnie z K. Tołwińskim przeprowadził obliczenia zasobów ropy naftowej Karpat oraz opracował program poszukiwań złóż w Karpatach i na Przedgórzu.

Współczesna struktura organizacyjna kierunku naftowego w Akademii Górniczo-Hutniczej została utworzona w roku 1950, kiedy to z wcześniej utworzonego Wydziału Geologiczno-Mierniczego (1946 r.) wydzielony został w 1950 roku Wydział Geologiczno-Poszukiwawczy.

W ramach Wydziału Geologiczno-Poszukiwawczego, a od roku 1992 Wydziału Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska w wyniku kolejnych przekształceń i reorganizacji jednostka organizacyjna kształcąca geologów naftowych, specjalistów z zakresu geotermii, a w ostatnim okresie z odnawialnych źródeł energii zmieniała wielokrotnie swoją nazwę i funkcjonowała jako:

Katedra Ropy Naftowej i Gazu Ziemnego (1950-1969)
Instytut Geologii Stosowanej i Poszukiwań Naftowych z wyodrębnionym Zakładem Poszukiwań Naftowych i Interpretacji zdjęć Geofizycznych (1969-1972)
Międzyresortowy Instytut Geofizyki i Poszukiwań Naftowych (1972-1980)
Instytut Surowców Energetycznych (1980-1992)
Zakład Surowców Energetycznych (1993-2002)
Katedra Surowców Energetycznych (od 2003)
Po dokonanej reorganizacji w 1950 roku struktura Wydziału składała się z 11 Katedr, w tym z Katedry Złóż Ropy Naftowej i Gazu Ziemnego, z prawem dyplomowania absolwentów specjalności w zakresie „geologia i poszukiwania złóż ropy naftowej i gazu”. Pierwszymi pracownikami Katedry byli inż. J. J. Zieliński i inż. K. Dzierwa. Kierownictwo Katedry oraz Zakładu Metodyki Poszukiwań Złóż Ropy i Gazu objął doc. dr A. Tokarski, który habilitował się na naszym Wydziale i pełnił tę funkcję do czasu reorganizacji Uczelni w 1969 roku. W Zakładzie tym na stanowisku pomocnika asystenta zatrudniony był inż. S. Jucha.

W 1954 roku pracę w Katedrze podjął dr S. Wdowiarz, obejmując stanowisko kierownika Zakładu Złóż Ropy i Gazu, wchodzącego w skład Katedry. W roku tym nominacje na profesorów otrzymali A. Tokarski i S. Wdowiarz. Wykładowcy naszej specjalności pełnili również obowiązki Dziekanów Wydziału: S. Wdowiarz w latach 1956-1960 i A. Tokarski w latach 1960-62.

Dużą pomocą w studiowaniu kierunku naftowego, dla rosnącej rzeszy studentów, były skrypty i monografie, m.in.: K. Bohdanowicza Surowce mineralne świata (1953), J. J. Zielińskiego Nauka o złożach ropy naftowej i gazu ziemnego (1955), Z. Wilka i A. Tokarskiego Ropa naftowa i gaz ziemny (1956) i S. Wdowiarza Ropa naftowa i gaz ziemny na tle geologii Karpat (1960). Wzrastała też liczba pracowników naukowo-dydaktycznych i technicznych Katedry, w osobach: mgr inż. R. Ney, mgr inż. J. Godzisz, mgr inż. M. Błaszczyńska, mgr inż. T. Krygowski i M. Skaratek, a następnie w pierwszej połowie lat 60. mgr W. Burzewski, A. Chrząstowski, mgr inż. A. Bąk, mgr inż. S. Szafran, mgr inż. J. Malesiński, mgr inż. J. Kuśmierek i mgr inż. K. Słupczyński.

Wykłady dla studentów prowadzili również renomowani specjaliści branży naftowej i autorzy podręczników: prof. dr inż. S. Niementowski z Instytutu Technologii Nafty, dr inż. W. Kulczycki i dr J. Kruczek z Przedsiębiorstwa Poszukiwań Naftowych.

Równolegle z zajęciami dydaktycznymi pracownicy Katedry prowadzili prace naukowo-badawcze o rozległej tematyce regionalnej, powiązanej z poszukiwaniami realizowanymi przez Przemysł Naftowy, m.in.: A. Tokarski, S. Wdowiarz, Z. Obuchowicz. Prace te przyczyniły się do odkrycia kilku nowych pól w Karpatach i Zapadlisku Przedkarpackim (Karnkowski, 1993). Terenowe prace badawcze w powiązaniu z interpretacją wierceń i badań geofizycznych w obszarze alpidów i ich przedpola platformowego kontynuowali następnie: R. Ney, M. Błaszczyńska, W. Burzewski i J. Kuśmierek.

Profesorowie Katedry A. Tokarski i S. Wdowiarz prowadzili też ożywioną działalność naukową poza granicami kraju, uczestnicząc w licznych Kongresach i Asocjacjach Geologicznych m.in. w Algierze, Meksyku, Bukareszcie i Sofii. Profesor A. Tokarski pracował jako ekspert w krajach azjatyckich: w Kambodży i Afganistanie, a następnie był wykładowcą na Uniwersytecie Ahmadu Bello w Nigerii i Uniwersytecie Lubumbashi w Zairze, kształcąc kadry młodych geologów afrykańskich. Profesor S. Wdowiarz prowadził rozległe studia porównawcze w Karpatach Rumuńskich i Ukraińskich, a także ekspertyzy geologiczne w Maroku i w Algierii oraz od 1958 roku współpracował w Komisjach Międzynarodowych przy redagowaniu syntetycznych map alpidów środkowoeuropejskich.

Należy podkreślić, że w Katedrze i kolejnych jednostkach po przekształceniach organizacyjnych a wykształciło się kilkudziesięciu obcokrajowców z Afryki i Ameryki Południowej, z których kilku kontynuowało następnie studia doktoranckie. Pracowali oni, a niektórzy pracują w wielu krajach Azji, Afryki i Ameryki Południowej i Północnej w koncernach naftowych, ośrodkach badawczych i uniwersytetach, często na eksponowanych stanowiskach.

W roku 1969 Katedra Złóż Ropy i Gazu weszła w roku 1969 w skład Instytutu Geofizyki Stosowanej i Poszukiwań Naftowych. Wyodrębniono w Instytucie Zakład Poszukiwań Naftowych i Interpretacji Zdjęć Geofizycznych, kierowany przez R. Neya.

Profesor R. Ney inspirował rozwój nowych kierunków badawczych m.in. w zakresie kompleksowej interpretacji struktur wgłębnych i podstaw naukowych gospodarki surowcami mineralnymi, szczególnie paliw i energii.

Struktura Instytutu Geofizyki Stosowanej i Poszukiwań Naftowych sprzyjała ścisłej współpracy między geologami naftowymi a geofizykami, co znalazło m.in. wyraz we wspólnych publikacjach poświęconych zastosowaniu badań grawimetrycznych, magnetycznych i sejsmicznych dla rozpoznania budowy geologicznej kraju. Domeną badań był obszar zapadliska przedkarpackiego. Przedstawiono zarys paleogeografii i rozwoju litologiczno-facjalnego utworów miocenu Zapadliska (Ney et al.) oraz próbę określenia bilansu akumulacji węglowodorów (Burzewski & Słupczyński).

Instytutowa struktura działalności naukowo-dydaktycznej stworzyła szereg możliwości badań interdyscyplinarnych. W latach 70. i 80. rozwiniętych zostało szereg nowych kierunków badań metodycznych i regionalnych. W nawiązaniu do teorii tektoniki płyt przedstawiony został nowy pogląd na tektogenezę Karpat i teoretyczne możliwości występowania wód geotermalnych na Podhalu (R. Ney).

Równolegle z zajęciami dydaktycznymi prowadzono prace badawcze o rozległej tematyce regionalnej i metodycznej inspirowane działalnością poszukiwawczą Przemysłu Naftowego w Karpatach, zapadlisku przedkarpackim i obszarach Niżu Polskiego (Burzewski i in., 2001). W obszarze Karpat fliszowych, ujawniających skomplikowaną budowę serii ropogazonośnych bezpośrednio w ich wychodniach, badania opierały się na szczegółowych zdjęciach kartograficznych powiązanych z interpretacją profili wierceń (m.in. A. Tokarski, S. Wdowiarz, a także powiązaniu zdjęć kartograficznych z interpretacją zdjęć lotniczych i powierzchniowych badań geochemicznych m.in. w strefie skomplikowanych struktur tektonicznych przedpola jednostki dukielskiej w Bieszczadach (Kuśmierek i in.).

W latach 1975-79 pracownicy Katedry zrealizowali kilka tematów badawczych, w ramach tzw. problemów węzłowych, ukierunkowanych m.in. na ocenę prognoz poszukiwawczych w strefie Rabka – Nowy Sącz na podstawie wyników powierzchniowych zdjęć geochemicznych (Dzieniewicz i in., Dzieniewicz & Rusta) i badań zeszczelinowania piaskowców fliszowych. Badania zeszczelinowania potencjalnych skał zbiornikowych wykonano również dla kompletnego profilu rdzeni w najgłębszym odwiercie Kuźmina-1 (Kuśmierek & Stefaniuk) posługując się innowacyjnymi technikami pomiarów (Kuśmierek, Kuśmierek & Machowski).

Na obszarze Niżu Polskiego szczególną uwagę poświęcono zagadnieniom budowy geologicznej i gazonośności utworów czerwonego spągowca monokliny przedsudeckiej. Był to okres formułowania pierwszych geologicznych i temperaturowo-czasowych kryteriów generowania węglowodorów (Burzewski & Hryniewiecka) oraz naftowa analiza obszaru przedsudeckiego (Burzewski). Polegała ona na geologicznej argumentacji występowania stref akumulacji ropy naftowej i gazu ziemnego w jednostkach tektonicznych wraz z ich geofizycznym uzasadnieniem wiertniczo-złożowym. Wszczepiony naszemu pokoleniu geologów naftowych pragmatyzm prof. S. Wdowiarza, kreatywność prof. A. Tokarskiego i realizm prof. R. Neya zaowocował sukcesami współczesnej kadry naukowej Zakładu Surowców Energetycznych i w cechach rzetelności zawodowej naszych absolwentów – twórców i kontynuatorów rozwoju górnictwa naftowego w Polsce. Wspólnie z naszymi kolegami z przemysłu naftowego uczestniczyliśmy w odkryciach złóż ropy i gazu w Karpatach i Zapadlisku, na Monoklinie i Lubelszczyźnie, na Pomorzu i południowym Bałtyku.

Jeszcze w latach 70. nastąpiło rozszerzenie zasięgu problematyki naukowo-badawczej Instytutu i Zakładu na obszar pomorski. Rozważana ówcześnie możliwość akumulacji w spągowych utworach permu wyniesienia Łeby (Górecki, Strzetelski) obejmowała wstępne zagadnienia poszukiwawcze w polskiej strefie Bałtyku (Górecki et al.), a następnie perspektywy występowania złóż w pułapkach litologiczno-szczelinowych utworów kambru Syneklizy Perybałtyckiej (Strzetelski, Górecki).

Badania objęły obszar niecki pomorskiej ze wskazaniem na znaczenie podcechsztyńskiej powierzchni niezgodności i możliwości występowania pułapek stratygraficznych (Górecki). Podjęto pierwsze próby paleostrukturalnęj oceny czasu generowania i akumulacji węglowodorów oraz rekonstrukcji rozwoju paleogeologicznego utworów cechsztynu Pomorza Zachodniego (Semyrka).

W 1980 roku zostaje utworzony Instytut Surowców Energetycznych (ISE) kierowany przez R. Neya. Reorganizacja ta spowodowała, iż problemy poszukiwawczo-naftowe naftowe były teraz rozwiązywane w szerszym kontekście zagadnień gospodarki paliwowo-energetycznej z jednoczesnym zbliżeniem problematyki nafty i węgla. W Instytucie Surowców Energetycznych obok Zakładu Geologii Naftowej i Zakładu Metodyki Poszukiwań Złóż Ropy i Gazu, Pracowni Geochemii Naftowej funkcjonował do 1989 roku Zakład Podstawowych Problemów Surowców Energetycznych, a ponadto Zakłady Złóż Węgla Brunatnego, węgla kamiennego wraz z Laboratorium Analiz Węgla oraz nowo powstały Zakład Geotermii pod kierunkiem W. Góreckiego.

Jednym z wiodących Zakładów ISE był Zakład Geologii Naftowej. Kierunek naukowy i dydaktyczny zorganizowany w latach 1952-1954 przez prof. A. Tokarskiego i prof. Stanisława Wdowiarza zachował do dnia dzisiejszego ciągłość rozwojową myśli naukowo-badawczej, kontynuowanej w Zakładzie Geologii Naftowej Instytutu Surowców Energetycznych kierowanym przez W. Burzewskiego.

Zakład Geologii Naftowej należy do najściślej związanych z praktyką naftową jednostek ZSE. Spektrum rozwiązywanych w niej zagadnień i prowadzonej dydaktyki, obejmuje analizy i modelowania procesów generacyjnych i bilansowanie zasobów prognostycznych, analizy petrofizycznej przestrzeni filtracji i dynamicznych warunków akumulacji, oceny zasobów i gospodarki zasobami złoża. Rezultatem prowadzonych badań jest wskazanie perspektywicznych kompleksów i stref występowania akumulacji węglowodorów oraz określenie geologicznych, fizycznych, petrofizycznych praw rządzących ich powstaniem. Uczeni wdrażali w praktyce badawczej takie metody jak teoria procesów generacyjnych czy bilansowanie zasobów węglowodorowego basenów naftowych. Badacze związani z Zakładem Metodyki Poszukiwań Złóż Ropy i Gazu byli zaangażowani w bardzo zróżnicowaną problematykę naukowo-badawczą i dydaktyczną, związaną przede wszystkim z opracowaniem nowych technik badawczych i interpretacyjnych w zakresie rekonstrukcji strukturalnej i termodynamicznej basenów sedymentacyjnych i prognozowaniem stref perspektywicznych dla odkrycia nowych złóż. Równolegle rozwijane są kierunki powiązane z ekonomicznym aspektem poszukiwania i wykorzystania kopalnych surowców energetycznych, energetyki geotermalnej i innych odnawialnych źródeł energii, czy ostatnio zastosowaniem technik numerycznych w kartografii wgłębnej. Równie szeroki jest regionalny zakres badań obejmujący zarówno fałdowo-nasunięciowe strefy Karpat i ich zapadliska przedgórskiego, jak i baseny naftowe i geotermalne Niżu Polskiego.

Na szczególne podkreślenie zasługują badania naukowe, jak również wysoki poziom prowadzonych przez dr inż. Kazimierza Słupczyńskiego zajęć dydaktycznych z zakresu „Mechaniki cieczy i płynów”, który objął prowadzenie wykładów i ćwiczeń po dr inż. W. Kulczyckim, światowym autorytecie z tego zakresu.

Dr inż. K. Słupczyński i dr inż. W. Biedrzycki prowadzili ważne badania z zakresu naftowej inżynierii złożowej. Są autorami publikacji z tego zakresu. W. Biedrzycki zajmował się również problematyką wykorzystania wód geotermalnych do celów utylitarnych i uczestniczył w wielu wyprawach naukowych m.in. do Nepalu.

Poszczególne Zakłady Instytutu Surowców Energetycznych utrzymują ożywioną współpracę między narodową z zagranicznymi instytucjami naukowymi i z firmami zaliczającymi się do światowych liderów technologicznych. Znajdują się wśród nich z U.S. Geological Survey (USA), Francuski Instytut Naftowy, Uniwersytet Techniczny w Clausthal, Federalny Instytut Geologiczny (Niemcy), Instytut Surowców Energetycznych Ukraińskiej Akademii Nauk, Instytut Mikrobiologii Rosyjskiej Akademii Nauk, Firma Landmark Graphics Corporation, włoska firma Aquater (geotermia), kompanie naftowe ARCO, Amoco, Eurogaz, INA-Naftaplin (Chorwacja).

W tym okresie utworzono Laboratorium Geochemii Naftowej i Izotopowej. Twórcą i kierownikiem laboratorium został Maciej Kotarba. Laboratorium to z upływem czasu stało się wiodącą placówką badawczą w Polsce w zakresie geochemii naftowej. Zbudowano unikatowe linie preparatyki gazu ziemnego, ropy naftowej, kerogenu i węgli kopalnych do badań izotopowych. Zakupiono spektrometr masowy pozwalający na pomiar trwałych izotopów węgla, wodoru, tlenu i azotu z precyzją odpowiadającą standardom światowym. Wyposażono laboratorium w aparaturze do badań pirolitycznych, oznaczenia zawartości C, H, N, O i S oraz biomarkerów i węglowodorów aromatycznych. Laboratorium podjęło współpracę z U.S. Geological Survey w Denver (USA), Francuskim Instytutem Naftowym, Uniwersytetem Technicznym w Clausthal, Federalnym Instytutem Geologicznym w Hanowerze, Instytutem Surowców Energetycznych Ukraińskiej Akademii Nauk we Lwowie i Instytutem Mikrobiologii Rosyjskiej Akademii Nauk w Puszczino pod Moskwą. Pracowni Geochemii Naftowej i Izotopowej przy współpracy badaczy z innych polskich i zagranicznych ośrodków badawczych opracowali szereg prac metodycznych z zakresu geochemii organicznej i modelowań procesów generowania i ekspulsji węglowodorów. Jednym z głównych problemów rozwiązywanych w pracowni Geochemii Naftowej i Izotopowej były zagadnienia związane z procesami genezy, migracji i akumulacji węglowodorów w basenach naftowych. Analizowano genezę gazów występujących w polskich zagłębiach węglowych.

Katedra Surowców Energetycznych jest wiodącą instytucją w Polsce w zakresie powierzchniowych badań geochemicznych. Wykonywane od 1972 roku badania uwzględniły szeroki wachlarz ich wykorzystania i były realizowane w różnych jednostkach geologiczno-złożowych kraju. Prowadzone badania uwzględniały aspekty prospekcji naftowej, oceny stanu technicznego (szczelności) otworów wiertniczych, urządzeń przemysłowych i podziemnych magazynów gazu, wpływu i oddziaływania na środowisko składowisk odpadów komunalnych i przemysłowych, kontroli i monitoringu zagrożeń środowiska, w tym także zdrowia i życia, wynikających z niebezpiecznych nagromadzeń węglowodorów i ditlenku węgla, związanych z poszukiwaniem, eksploatacją, transportem, przeróbką i magazynowaniem węglowodorów, składowaniem odpadów komunalnych i przemysłowych, a także likwidacją kopalń węgla kamiennego (Dzieniewicz et al., Sechman et al., Górecki et al., Strzetelski et al.).

Zespół geochemii powierzchniowej prowadził powierzchniowe badania geochemiczne, w aspekcie prospekcji naftowej, we wszystkich znaczących obszarach złożowych i strefach poszukiwawczych Polski, w tym również na największym złożu w kraju – BMB – ( Dzieniewicz et al., Górecki et al.). Oceniał wpływ na środowisko największego zakładu petrochemicznego w Polsce – rafinerii w Płocku, znaczącego składowiska materiałów pędnych w rejonie Krakowa – w Olszanicy, składowiska odpadów przemysłowych dużego zakładu chemicznego w Polsce południowej – Zakładów Azotowych w Tarnowie. Badał, kontrolował i monitorował jeden z największych w Europie podziemnych magazynów gazu w wyeksploatowanym złożu – PMG Wierzchowice i najnowocześniejszego obecnie w Europie magazyn gazu w ługowanych komorach solnych – KPMG Mogilno. Badania geochemiczne tła gazowego wykonano również nad KPMG Kosakowo. Zespół geochemii powierzchniowej współuczestniczył w pierwszych w Polsce prospekcyjnych badaniach geochemicznych osadów dennych południowego Bałtyku. W ostatnich latach zespół wykonywał badania geochemiczne w aspekcie oceny wpływu na środowisko technologii wydobycia gazu łupkowego (Sechman & Dzieniewicz).

Liderami powierzchniowych badań geochemicznych są dr inż. Marek Dzieniewicz i dr hab. inż. Henryk Sechman, którzy posiadają w swoim dorobku 2 patenty, wzór użytkowy oraz klikadziesiąt publikacji naukowych. Badania z tej dziedziny realizuje również mgr inż. Jan Soboń m.in. rozwijając metody zintegrowanych badań geochemicznych, radiometrycznych, mikrobiologicznych i sejsmicznych.

Przez wiele lat interpretację geologiczną powierzchniowych badań geochemicznych wykonywał prof. dr hab. inż. Wojciech Strzetelski, wybitny geolog naftowy, który umiejętnie łączył wyniki geochemicznych prac polowych z obszerną dziedziną poszukiwań węglowodorów.

W Katedrze zorganizowane jest nowoczesne laboratorium chromatografii gazowej i powierzchniowych metod geochemicznych, którym przez długie lata kierował dr inż. Marek Dzieniewicz, a obecnie kieruje dr hab. inż. Henryk Sechman. Jest ono wyposażone w wysokiej klasy chromatografy gazowe. Laboratorium posiada przenośny analizator lotnych związków organicznych MicroFID firmy Photovac, który przeznaczony jest do analiz lotnych substancji organicznych metodą EPA 21 oraz fluksometr firmy West Systems do pomiarów strumienia emisji gazów (metanu i CO2) z gleby do atmosfery.

W ostatnich kilkudziesięciu latach intensywne prace badawcze prowadzone były w Karpatach fliszowych. Zasadniczy postęp w rekonstruowaniu ewolucji wschodniej części Karpat polskich i jej związku z formowaniem się złóż węglowodorów mieli udział pracownicy Katedry realizując tzw. Centralny Program Badań Podstawowych w latach 1985-1990 (Kuśmierek & Stefaniuk, Kuśmierek). W kolejnych latach 1991-2001 opracowano kilka dużych projektów badawczych finansowanych przez KBN, ukierunkowanych na: bilansowanie nieodkrytych zasobów węglowodorów, wyznaczenie optymalnych stref dla odkrycia nowych złóż – projekt celowy sponsorowany przez KBN i PGNiG – charakterystykę petrofizyczną potencjalnych skał zbiornikowych (m.in. Ciechanowska & Kuśmierek, Kuśmierek i in.; Kuśmierek & Semyrka). Były one realizowane w oparciu o innowacyjne procedury modelowania systemów naftowych (m.in. Demaison & Huizinga, Kuśmierek).

Znaczący wpływ na adaptację metod w prospekcji naftowej karpackich formacji ropogazonośnych miała międzynarodowa współpraca z Institute Francais du Petrole (Bessereau i in.; Kuśmierek) oraz kompaniami naftowymi m.in. Amoco-Poland (Pietsch & Kuśmierek i in.). Metody te były udoskonalane w ramach współpracy z Biurem Geologicznym „Geonafta” oraz w ramach badań statutowych Katedry (m.in. Kuśmierek & Maćkowski i in., Kuśmierek i in.; Botor i in.). Pracownicy Katedry prowadzili również badania i wykłady za granicą m.in. w Republice Ekwadoru (Kuśmierek) oraz uczestniczyli w wyprawach geoturystycznych (Bromowicz & Kuśmierek, Kuśmierek & Marcinkowski).

Istotny postęp w rozpoznaniu skomplikowanej tektoniki karpackich formacji ropogazonośnych i ich podłoża wniosły zdjęcia sejsmiczne wykonane w latach 1994-2012 przez Geofizykę Kraków zmodyfikowaną metodyką rejestracji i przetwarzania danych oraz sondowania magnetotelluryczne wykonane przez Przedsiębiorstwo Badań Geofizycznych, w szczególności systemem MT-1. W interpretacji nowych zdjęć i profili geofizycznych zaangażowani byli pracownicy Katedry (m.in. Maćkowski i in.; Stefaniuk, Górecki i in., Kuśmierek). Ich wyniki były wykorzystywane w ocenie możliwości udokumentowania nieodkrytych zasobów węglowodorów w rejonie Rymanów – Resko (Baczyński i in. 1999-2000) i przygranicznych strefach Karpat polsko-ukraińskich o powierzchni ponad 5000 km2 (Górecki & Kuśmierek i in. 2005-2009). Wyniki transgranicznych badań geologiczno-geofizycznych, w ramach projektu specjalnego finansowanego przez Ministerstwo Nauki i Informatyzacji, opracowane przez interdyscyplinarny zespół specjalistów polskich (z naszego Wydziału, PIG, INiG, PGNiG S.A.) oraz ukraińskich z Narodowego Uniwersytetu Technicznego Nafty i Gazu w Iwanofrankowsku zawarte są w dokumentacji merytorycznej liczącej kilkanaście tomów i kilkaset załączników graficznych. (Górecki & Kuśmierek i in. 2005-2009).

Badania ropogazonośnych stref wschodniej części Karpat polskich kontynuowane były w następnych latach w ramach badań statutowych i prac doktorskich, magisterskich i inżynierskich m in. w zakresie szczelinowatości skał zbiornikowych i naturalnych objawów ropogazonośności (Halat 2003, Kuśmierek & Machowski 2004, Kuśmierek i in. 2007, Machowski & Kuśmierek 2008, Machowski 2010). W ostatnich latach wykonano kilka projektów ukierunkowanych na odkrycie nowych złóż w rejonie Iwonicz – Haczów, Tyrawa Solna – Rabe, Kostarowce – Zahutyń opartych na zintegrowanej interpretacji wyników zdjęć sejsmicznych i rozpoznania geologiczno-wiertniczego na zlecenie PGNiG S.A. (Kuśmierek i in. 2009-2010a i b, 2011, 2013, 2014). Od 2014 roku rozpoczęto kompleksowe badania zmierzające do odkrycia niekonwencjonalnych złóż węglowodorów w zachodniej, centralnej i wschodniej części Karpat fliszowych (Stefaniuk & Machowski 2014-17) w ramach programu Blue Gas – Polski Gaz Łupkowy finansowanego przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju.

Rewolucja informatyczna oraz wykorzystanie oprogramowania geologiczno-geofizycznego i złożowego w procesie dydaktycznym i w badaniach naukowych w Katedrze Surowców Energetycznych

Lata 1993-2000 przyniosły wraz ze zmianą systemu politycznego i ekonomicznego Polski, radykalne zmiany w przemyśle naftowym naszego kraju, a w szczególności w Przedsiębiorstwie Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo, strategicznym partnerze Katedry Surowców Energetycznych na Wydziale Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska AGH.

„Upstream” PGNiG został wyposażony z kredytów Banku Światowego i Europejskiego Banku Inwestycyjnego w najnowocześniejszy, światowej klasy informatyczny hardware oraz programy komputerowe m.in. amerykańskiej firmy Landmark Graphics Corp. Transfer amerykańskiej techniki i technologii, permanentne krajowe i zagraniczne szkolenie pracowników przemysłu i nauki zmieniły oblicze prac polowych, przetwarzanie, analizę i interpretację w dziedzinie geofizyki i geologii naftowej i złożowej, zagospodarowania i eksploatacji złóż. Przyczyniło się to w ciągu następnych lat w nowe odkrycia złóż węglowodorów.

W latach 1993-1994 Prof. dr hab. inż. Wojciech Górecki, Kierownik Zakładu i doradca w PGNiG wynegocjował z amerykańską firmą Landmark Graphics Corp z Houston (z wiceprezydentem Jackiem Gawronem, przy poparciu Prezydenta firmy Roberta Peeblera i wiceprezesa PGNiG S.A. Witolda Weila) grant obejmujący najlepsze wówczas oprogramowanie dla potrzeb przemysłu naftowego, do przetwarzania, modelowania i interpretacji danych geologiczno-geofizycznych i złożowych. Grant firmy Landmark, a w okresie późniejszym firmy Halliburton jest kontynuowany już od 22 lat. Dzięki temu rozwija się nowe kierunki badawcze. Stworzone zostały warunki do zmian w kształceniu studentów w zakresie geologii naftowej i złożowej, geofizyki i geotermii. Obecnie wartość komercyjna udostępnionego oprogramowania wynosi 57 mln USD. W ostatnich latach w ramach rozwijania aktywnej współpracy z firmami zagranicznymi rozszerzono zestaw licencjonowanego oprogramowania geofizycznego od firm: GeoTomo Inc. (Houston, USA), Tesseral Inc. (Calgary, Kanada) i ffA (Londyn, Wielka Brytania). Liderem organizacyjnym i informatycznym w zakresie oprogramowani i hardware jest dr inż. Tomasz Maćkowski.

Od 2007 roku rozpoczęła się współpraca pomiędzy Katedrą Surowców Energetycznych i firmą Schlumberger. Dzięki kontaktom profesora Wojciecha Góreckiego i doktora Marka Capika z wiceprezydentem firmy Schlumberger (SLB), Antonim Marszałkiem – konsulem honorowym AGH, doszło do podpisania umowy donacyjnej między instytucjami. Zakres współpracy obejmował licencje na oprogramowanie platformy Petrel oraz programu do interpretacji geofizyki wiertniczej Intreactive Petrohysics, licencje symulatorów złożowych Eclipse i symulatora eksploatacji i transportu węglowodorów, Pipesim oraz licencje systemu zarządzania procesem wiercenia Drilling Office. Wykorzystanie platformy Petrel oznaczało zmianę technik rekonstrukcji wgłębnej budowy geologicznej, pozwalającą na przejście z interpretacji bazującej na mapach i przekrojach do przestrzennej interpretacji trójwymiarowej (3D), w pełni integrującej wszelkie dostępne rodzaje danych geologicznych i geofizycznych na ekranie komputera. Narzędzia te były już wówczas używane przez wiodące firmy naftowe na świecie. W Polsce jedynym miejscem, gdzie wówczas stosowano była KSE AGH. Szerokie zastosowanie nowoczesnych narzędzi w procesie badawczym pozwoliło zespołowi KSE na osiągniecie wysokich kwalifikacji. Stopniowo dzięki współpracy z Antonim Marszałkiem i przedstawicielem działu oprogramowania SLB na Polskę, Wojciechem Skrzyńskim ilość licencji uległa zwiększeniu, w szczególności do kształcenia studentów i doktorantów i do rozwiązywania problemów naukowo-badawczych. Katedra Surowców Energetycznych jest liderem na rynku krajowym w zakresie wprowadzania nowych technologii informatycznych w poszukiwaniach naftowych. Nasi studenci są poszukiwani na międzynarodowych rynkach pracy, w polskich firmach naftowych i instytucjach geologiczno-geofizycznych oraz wyższych uczelniach, m.in. ze względu na swobodne posługiwanie się najnowocześniejszą technologią komputerową. W porównaniu z okresem początkowym, współpraca koordynowana od kilku lat przez dr inż. Bartosza Papiernik uległa bardzo znaczącemu poszerzeniu i ewoluowała w kierunku pełnego wykorzystania oprogramowania geologiczno-geofizycznego. Komercyjna wartość umowy donacyjnej prolongowanej w 2015 wynosi ponad 34 mln USD. Pozwala ona na prowadzenie bardzo rozległej działalności dydaktycznej i badawczej. Obecnie ok. 600 studentów rocznie uzyskuje, co najmniej podstawowe umiejętności wykorzystania oprogramowania firmy Schlumberger do celów poszukiwań naftowych lub geotermii w ramach 18 przedmiotów prowadzonych na studiach pierwszego i drugiego stopnia.

Równolegle z zapewnieniem dostępu do coraz szerszego zestawu specjalistycznego oprogramowania rozwijano nowoczesne środowisko obliczeniowe Katedry Surowców Energetycznych bazujące na trzech podstawowych elementach: wieloprocesorowych węzłach obliczeniowych opartych o architekturę x86, pojemnych systemach pamięci masowych (storage) oraz szybkiej sieci gigabit. Środowisko obliczeniowe oparte jest głównie na pracującym pod kontrolą systemu Linux zestawie wieloprocesorowych i wielordzeniowych serwerów architektury x86 firm DELL, włączając w to najszybsze dostępne w tej chwili na rynku wieloprocesorowe rozwiązania serwerowe klasy Enterprise – Dell R900-930. Serwery stanowiące pojedyncze węzły obliczeniowe można łączyć w klastry realizujące przetwarzanie równoległe. Systemy storage zapewniające bezpieczne i wydajne przetwarzanie danych wykorzystują redundantne macierze o pojemności 131TB każda. Wysoką odporność na awarie gwarantuje wykorzystanie technologii RAID 6. Na potrzeby implementacji wysokowydajnych obliczeń z wykorzystaniem technologii GPGPU poszerzono zasoby o serwer wyposażony w cztery moduły obliczeniowe NvidiaKepler K40 z 2688 rdzeniami obliczeniowymi i pamięcią 12GB każda.

Cała powyższa infrastruktura komunikuje się przy wykorzystaniu gigabitowych switchy firmy 3Com, a kluczowe elementy infrastrukturalne połączone są linkami światłowodowymi. Dostęp do Internetu realizowany jest również za pomocą szybkiego łącza światłowodowego. Infrastruktura bazowa zlokalizowana jest w klimatyzowanej serwerowni i ma zapewnione redundantne systemy zasilania oraz znajduje się pod stałą kontrolą systemu monitoringu (temperatura i stan serwerów, dostępność kluczowych systemów itp.). Uzupełnienie infrastruktury bazowej, w rozumieniu mocy obliczeniowej i wizualizacji danych, stanowią szybkie stacje graficzne klasy x86 wyposażone w najbardziej wydajne dostępne aktualnie na rynku akceleratory grafiki 3D (NVIDIA Quadro).

Doświadczenie kadry pracowników będących specjalistami w zakresie geologii naftowej, wsparte nowoczesnym oprogramowaniem i sprzętem komputerowym pozwala na prowadzenie prac naukowo-badawczych i działalności edukacyjnej na najwyższym poziomie. Zespół skupia się na pracach z zakresu szeroko rozumianej problematyki poszukiwania złóż ropy naftowej i gazu ziemnego oraz modelowania systemów naftowych.

Do największych sukcesów Katedry Surowców Energetycznych zaliczamy zorganizowanie zespołu sejsmiki i mikrosejsmiki naftowej, którą tworzył od 23 lat dr inż. Tomasz Maćkowski. W oparciu o krajowe i zagraniczne szkolenia członków zespołu wykonywane projekty i granty, dostęp do w/w programów informatycznych i hardwaru, to na dzień dzisiejszy jeden z najlepszych na świecie zespołów sejsmicznych w zakresie projektowania eksperymentalnych badań sejsmicznych, przetwarzania i interpretacji danych.

W latach 1993-2016 zespół zrealizował kilkadziesiąt projektów naukowo-badawczych. Wymieńmy tylko jeden z ostatnich projektów z lat 2010-2015 pt. „Poprawa efektywności badań sejsmicznych w poszukiwanych i rozpoznawaniu złóż gazu ziemnego w utworach czerwonego spągowca” (kierownik projektu – prof. dr hab. inż. Wojciech Górecki, koordynator merytoryczny – dr inż. Tomasz Maćkowski) realizowany z PGNiG S.A. oraz Geofizyką Toruń. Projekt przyniósł rewelacyjne wyniki na poziomie światowym.

Dla osiągnięcia głównego celu projektu polegającego na poprawie efektywności metod sejsmicznych autorzy projektu zaprojektowali wykonanie wielowariantowych testów parametrów pomiarów danych sejsmicznych, na krótkim profilu przy otworze Golce-1 (AGH1), a następnie trzy profile regionalne Obrzycko-Zabartowo (AGH2), Golęczewo – Szubin (AGH3) i Rokietnica – Objezierze (AGH4).

Badawcze przekroje sejsmiczne dostarczyły nowych, bardzo interesujących danych o budowie geologicznej basenu czerwonego spągowca (w głębokościach 4000-6500 m), co ma ogromne znaczenie z praktycznego punktu widzenia dla poszukiwania nowych złóż gazu ziemnego. W ich obrazie sejsmicznym po raz pierwszy w polskim segmencie basenu czerwonego spągowca uzyskano refleksy sejsmiczne związane z warstwą piaszczystą zalegającą pod miąższym nadkładem ilasto-mułowcowych utworów plaji oraz wykazano możliwość sejsmicznego śledzenia spągu utworów klastycznych górnego czerwonego spągowca. Zastosowana metodyka akwizycji i przetwarzania danych sejsmicznych pozwoliła również na odwzorowanie w zapisie sejsmicznym refleksów związanych ze spągiem tektoniczno-solnej struktury Szamotuł, wysadu Wapno oraz pod wysokimi i stromymi poduszkami solnymi, co jest dowodem na możliwość sejsmicznej detekcji pułapek złożowych w podłożu struktur solnych, w głębokiej części basenu czerwonego spągowca.

W zapisach sejsmicznych profili regionalnych wykryto dwie strefy występowania pułapek gazowych w otworach czerwonego spągowca. Profil badawczy AGH2 Obrzycko – Zabartowo odkrył obecność rozległego podniesienia strukturalnego w rejonie Chodzieży (na obszarze wału pomorskiego) o szerokości – ok. 10-12 km i amplitudzie 250-300 m, które stanowi wielkogabarytową pułapkę strukturalną, ale konieczne będzie jej dalsze przestrzenne rozpoznanie dodatkowymi profilami sejsmicznymi.

Drugą strefę występowania pułapek gazowych odkryto w rejonie Zabartowa związaną z wyklinowaniem piaskowca eolicznego zalegającego głęboko pod spągiem cechsztynu.

Jest to pułapka, która może akumulować znaczące ilości gazu o zasobach co najmniej kilkudziesięciu miliardów m3.

W Katedrze Surowców Energetycznych od wielu lat funkcjonuje laboratorium porozymetryczne. Powstało ono w 1991 roku dzięki inicjatywie T. Bachledy – Curusia i R. Semyrki. Podstawą działalności laboratorium stał się porozymetr rtęciowy AutoPore II 9220, amerykańskiej firmy Micromeritcs. Wyniki badań na tym aparacie pozwalają na ilościową i jakościową ocenę fizycznej identyfikacji facji skał zbiornikowych i uszczelniających w zakresie charakterystyki własności petrofizycznych skał. W konsekwencji umożliwia to w zespole metod prospekcji naftowej optymalizować miejsca akumulacji ropy naftowej i gazu ziemnego. Od roku 2015 na wyposażeniu laboratorium, z inicjatywy G. Machowskiego, znajduje się porozymetr rtęciowy nowej generacji AutoPore IV 9520, również firmy Micromeritics, zakupiony z działalności Katedry w ramach Programu Badań Stosowanych.

Aktualnie, prowadzone przez A. i E Pstruchę, badania analityczne mają na celu charakterystykę przestrzeni porowej niekonwencjonalnych skał zbiornikowych typu shale gas i tight gas. Badania petrofizyczne prowadzone są pod kierunkiem dr inż. Romana Semyrki.

Laboratorium „Mikroskopii Optycznej” prowadzone przez prof. dr hab. Annę Świerczewską wyposażone jest w uniwersalny polaryzacyjny mikroskop badawczy AxioImager.A1m (D1) firmy Carl Zeiss, wyposażony w zestaw fotometryczny firmy J&M GmbH – MSP 200, wysokiej klasy kamerą cyfrowową AxioCam MRc 5 i zainstalowanym oprogramowaniu AxioVision firmy Carl Zeiss.

W ramach działalności laboratorium prowadzi się i rozwija dwa główne kierunki badawcze. Pierwszy, kierowany przez prof. dr hab. Annę Świerczewską związany jest ze standardowymi badaniami petrograficznymi, dla diagnostyki i klasyfikacji skał oraz analizy procesów diagenetycznych – dla określania własności zbiornikowych skał. Drugi, prowadzony przez dr inż. Grażynę Semyrkę dotyczy kompleksowej oceny jakościowo – ilościowej skały macierzystej, jako podstawy genezy i bilansu procesów złożotwórczych.

Nowy rozdział w badaniach petrofizycznych skał stworzyło, oficjalnie otwarte w dniu 24.06.2015 r. Laboratorium tomografii i spektroskopii magnetycznego rezonansu jądrowego. Laboratorium to, powstało według koncepcji dr A. T. Krzyżaka i wsparciu: Prodziekana Wydziału dr hab. inż. Michała Stefaniuka, prof. AGH, Dziekana Wydziału prof. dr hab. inż. Adama Piestrzyńskiego.

Laboratorium umożliwia przeprowadzanie unikalnych badań układów porowatych metodami NMR według najwyższych światowych standardów, dodając do nich własne rozwiązania innowacyjne. Aplikacja innowacyjnej metody MRJ (Magnetycznego Rezonansu Jądrowego) służy do zwiększenia dokładności rejestrowanych parametrów petrofizycznych skał ropo i gazonośnych (w tym skał łupkowych) co pozwala uzyskać ich rozkład przestrzenny i podniesie dokładność szacowanych zasobów.

Na szczególną uwagę zasługuje wykorzystanie wszystkich laboratoriów pracujących w Katedrze Surowców Energetycznych w systemie nauczania i działalności dydaktycznej Naszego Wydziału. Są one udostępnione i wykorzystywane w zakresie standardowych programów, laboratoryjnych zajęć dydaktycznych, przygotowaniu prac dyplomowych czy też działalności istniejących Kół Naukowych.

Wraz z podjęciem pracy w Katedrze Surowców Energetycznych przez dr hab. inż. Michała Stefaniuka, prof. AGH działalność naukowo-badawcza tej jednostki rozszerzona została na zagadnienia związane z zastosowaniem metod elektromagnetycznych w prospekcji złóż węglowodorów i w geotermii. Tego typu badania związane były z projektem badawczo-wdrożeniowym realizowanym w ramach rządowego programu „Inicjatywa Technologiczna I”. Z powyższą problematyką związane są w pewnym stopniu badania nad kompleksową i zintegrowaną interpretacją geofizycznych danych powierzchniowych oraz danych geologicznych i otworowych. Obok stosowanych wcześniej integracji danych sejsmicznych i otworowych podjęte zostały badania związane z integracją danych sejsmicznych, grawimetrycznych i elektromagnetycznych. Badania te wpisują się w aktualnie główny trend poszukiwania rozwiązań umożliwiających efektywną eksplorację ośrodków geologicznych o wybitnie złożonej tektonice (np. orogeny fałdowe) oraz zawierających kompleksy silnie tłumiące i odbijające energię sejsmiczną (pokrywy bazaltowe, poziomy ewaporatowe).

W Katedrze Surowców Energetycznych badania nad kompleksową i zintegrowaną interpretacją danych geofizycznych i geologicznych realizowane były i są kontynuowane w ramach szeregu projektów badawczo-wdrożeniowych (m.in. projekty z programów Blue Gas I i II). Aktualnie koncentrują się w projekcie realizowanym w ramach „Programu Badań Stosowanych – III”, finansowanym przez NCBiR.

Badania podstawowe i wdrożeniowe w zakresie wód i energii geotermalnej

Katedra Surowców Energetycznych – lider badań geotermalnych w Polsce, prowadzi badania podstawowe i wdrożeniowe obejmujące wybór optymalnych stref dla budowy ciepłowni geotermalnych. W Katedrze analizowane są zasoby energii geotermalnej oraz technologie zagospodarowania złóż wód geotermalnych na Niżu Polskim, w Karpatach i Zapadlisku przedkarpackim.

Pierwsze prace badawcze związane z wykorzystaniem gorących wód podziemnych i energii geotermalnej do celów utylitarnych podjęte zostały w latach osiemdziesiątych w Instytucie Surowców Energetycznych Akademii Górniczo-Hutniczej. W latach 1984 – 1987 w ramach programu badawczo-rozwojowego, finansowanego przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, prowadzono badania regionalne nad możliwością wykorzystania liasowych wód geotermalnych na Niżu Polskim oraz trzeciorzędowych i mezozoicznych wód Karpat. Zostały wstępnie rozpoznane i oszacowane zasoby wód geotermalnych w Polsce na podstawie wyników wierceń przemysłu naftowego (Ney, Sokołowski, 1987).

Przełomowym momentem dla zdynamizowania badań nad praktycznymi aspektami wykorzystania wód i energii geotermalnej w Polsce było włączenie w roku 1987 z inicjatywy prof. dr hab. inż. R. Neya do Centralnego Programu Badawczo-Rozwojowego (finansowanego przez Urząd Postępu Naukowo-Technicznego i Wdrożeń) 5.2. pn. „Ciepłownictwo i systemy ciepłownicze”, kierunku nr 5 pn. „Wykorzystanie ciepła wód geotermalnych”. Realizatorem programu został Instytut Surowców Energetycznych w Akademii Górniczo-Hutniczej, a koordynatorem badań doc. dr hab. inż. W. Górecki.

Środki finansowe CPBR 5.2. umożliwiły sformułowanie programu badawczo-wdrożeniowego związanego z wykorzystaniem eoceńskich wód geotermalnych Podhala. Wykonane zostały w ramach programu geotermalne otwory wiertnicze, w tym odwiert Biały Dunajec PAN-1, co stworzyło podstawy budowy Doświadczalnego Zakładu Geotermalnego Bańska-Biały Dunajec (Sokołowski i in., 1987). W ramach środków CPBR 5.2 wykonano kolejne otwory: Poronin PAN-1 i Furmanowa PIG-1.

W roku 1987 decyzją Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego powołany został w Instytucie Surowców Energetycznych Zakład Geotermii (pod kierownictwem prof. dr hab. inż. Wojciecha Góreckiego) z interdyscyplinarnym zespołem specjalistów z zakresu geologii, hydrogeologii, geochemii, sejsmiki, geofizyki wiertniczej, wiertnictwa, ciepłownictwa, aplikacji komputerowych i ocen ekonomicznych. Zakład Geotermii prowadził badania podstawowe i wdrożeniowe dotyczące rozpoznania optymalnych stref geotermalnych w basenach sedymentacyjnych Polski, metodyki oceny zasobów, eksploatacji i zatłaczania wód, obliczeń efektywności ekonomicznej i projektowania instalacji geotermalnych.

Opracowano nowatorskie rozwiązania systemów eksploatacyjno-zatłaczających (J. Soboń) jedno i dwuotworowych, których rozwiązania zostały zastosowane praktycznie w budowach instalacji geotermalnych.

Równocześnie utworzono specjalność Geologia Naftowa i Geotermia, co umożliwiło m. in. kształcenie specjalistów w zakresie geotermii.

Na podkreślenie zasługują osiągnięcia organizacyjne, dydaktyczne i badawcze w zakresie geotermii dr inż. Andrzeja Myśko, zastępcy dyrektora Instytutu Surowców Energetycznych, zaangażowanego w realizację wielu projektów; członka honorowego Polskiego Stowarzyszenia Geotermicznego.

Z inicjatywy Instytutu Surowców Energetycznych AGH wykonano w niecce mogileńsko-łódzkiej dwa otwory wiertnicze w miejscowości Uniejów (Uniejów AGH-1 i Uniejów AGH-2), co umożliwiło w następnych latach zbudowanie zakładu geotermalnego w Uniejowie. Zespół ISE przygotował projekty dla wielu miast, w tym m.in. Poddębic, Stargardu Szczecińskiego, Koła i Konina.

Z inicjatywy prof. dr hab. inż. Wojciecha Góreckiego oraz Głównego Geologa Kraju prof. dr hab. Krzysztofa Szamałka, podjęto w latach 1995 – 2000 prace badawcze, których celem była analiza możliwości budowy instalacji geotermalnych w blisko 200 miastach Polski Niżowej. Badania miały na celu zdynamizowanie wykorzystania energii geotermalnej w tych miastach, gdzie warunki hydrogeotermalne i lokalny rynek ciepłowniczy gwarantuje wykorzystanie wód i energii w sposób ekonomicznie uzasadniony. Opracowania pt. „Studium możliwości inwestycyjnych nad wykorzystaniem energii geotermalnej w zbiornikach dolnojurajskim i dolnokredowym w synklinorium mogileńsko-łódzkim na Niżu Polskim” (Górecki i in., 1996) i „Modele geotermalne formacji mezozoicznych na obszarze niecki warszawskiej konstruowane z wykorzystaniem systemu Landmark i studium techniczno-ekonomiczne” (Górecki i in., 1999) dla poszczególnych miast stanowiły ważny dokument dla władz miast i władz samorządowych, ale także dla potencjalnych inwestorów.

Z analizowanych blisko 200 miast dokonano wyboru kilkudziesięciu, dla których opracowano koncepcję zagospodarowania ciepła wód geotermalnych.

Do największych sukcesów Katedry Surowców Energetycznych należy opublikowanie według koncepcji i z inicjatywy prof. dr hab. inż. Wojciecha Góreckiego oraz intelektualnego i organizacyjnego wkładu mgr inż. Marka Hajto (koordynatora 4 z 5 monografii wydanych w latach 2006 - 2013) oraz dr inż. Anny Sowiżdżał i wielu pracowników Katedry Surowców Energetycznych, Katedry Hydrogeologii AGH z prof. dr hab. inż. oraz współpracowników z PIG-BIP, PAN i wielu innych instytucji – siedmiu Atlasów geotermalnych obejmujących wszystkie baseny sedymentacyjne Polski, w tym:

„Atlas wód geotermalnych Niżu Polskiego” – Kraków, 1990;

„Atlas zasobów energii geotermalnej na Niżu Polskim” – Kraków, 1995;

„Atlas zasobów geotermalnych na Niżu Polskim” – Formacje mezozoiku, Kraków, 2006;

„Atlas zasobów geotermalnych na Niżu Polskim” – Formacje paleozoiku, Kraków, 2006;

„Atlas zasobów wód i energii geotermalnej Karpat Zachodnich” – Kraków, 2011;

„Atlas geotermalny zapadliska przedkarpackiego” – Kraków, 2012;

„Atlas geotermalny Karpat wschodnich” – Kraków, 2013;

Specjaliści Katedry Surowców Energetycznych uczestniczyli również w realizacji „Atlas of Geothermal Resources in Europe – 2002” finansowanego przez Unię Europejską.

W roku 2014 został wydany Atlas wykorzystania wód termalnych do skojarzonej produkcji energii elektrycznej i cieplnej przy zastosowaniu układów binarnych w Polsce. Podstawowym celem tego projektu była analiza polskich warunków hydrogeotermalnych w kontekście konwersji energii wód termalnych w energię elektryczną i cieplną oraz wskazanie sposobu efektywnego wdrożenia technologii binarnych, uwzględniającego istniejący potencjał geotermalny i lokalne warunki infrastrukturalne. Praca została zrealizowana przez konsorcjum naukowe w składzie: Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN, Akademia Górniczo-Hutnicza im St. Staszica (KSE WGGiOŚ) oraz Oddział Karpacki Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy w Krakowie.

W latach 2010-2013 realizowany był projekt Ocena potencjału, bilansu cieplnego i perspektywicznych struktur geologicznych dla potrzeb zamkniętych systemów geotermicznych (Hot Dry Rocks) w Polsce wykonywany na zamówienie Ministra Środowiska za środki finansowe wypłacone przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Projekt został zrealizowany przez Konsorcjum w składzie: Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, Akademia Górniczo-Hutnicza im St. Staszica (KSE, WGGiOŚ), Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN, Przedsiębiorstwo Badań Geofizycznych Sp. z o.o. Celem projektu była ocena możliwości wykorzystania struktur geologicznych do budowy zamkniętych systemów geotermicznych – Enhanced Geothermal System (EGS) na obszarze Polski poprzez zobrazowanie kartograficzne wybranych struktur perspektywicznych dla tego typu systemów w Polsce.

Dwutomowa monografia pt. „Atlas Zasobów Geotermalnych na Niżu Polskim” formacje mezozoiku oraz formacje paleozoiku: jako jedyna w historii publikacja, została wyróżniona w 2007 roku przez Ministra Środowiska RP, w konkursie: Nagroda GEOLOGIA 2007”.

Pracownicy Katedry są członkami założycielami, jak również członkami Zarządu Polskiego Stowarzyszenia Geotermicznego. Prof. R. Ney i prof. W. Górecki za istotny wkład w rozwój geotermii w Polsce są członkami honorowymi Polskiego Stowarzyszenia Geotermicznego.

Prace badawcze nad rozpoznawaniem stref akumulacji gazu ziemnego w formacjach łupkowych

Zgodnie z opiniami ekspertów krajowych i zagranicznych istnieją realne perspektywy na eksploatację gazu z łupków. Łupki gazonośne stwarzają poważną i długofalową perspektywę na zwiększenie krajowego wydobycia. Katedra Surowców Energetycznych wzięła udział w programie INNOTECH (NCBiR) mającym na celu wsparcie nauki i przedsiębiorstw w zakresie realizacji innowacyjnych przedsięwzięć. Utworzone zostało Konsorcjum pn. „Polska Platforma Rozwoju dla Gazu Niekonwencjonalnego – 3PRGN”, obejmująca PGNiG S.A. (lider konsorcjum), AGH (Katedra Surowców Energetycznych – koordynator merytoryczny), INiG, Politechnika Warszawska. Przewodniczącym Rady Zarządzającej Konsorcjum 3PRGN został prof. dr hab. inż. Wojciech Górecki. Projekt pt. „Modelowanie procesu udostepnienia gazu ziemnego w łupkach na wybranych obszarach objętych koncesjami PGNiG S.A. został zaakceptowany i pozytywnie oceniony przez NCBiR, a jego realizacja przyniosła wiele rozwiązań innowacyjnych. Opracowane w ramach projektu techniki, metody i modele możliwe do wykorzystania w procesie rozpoznawania, poszukiwania i eksploatacji złóż niekonwencjonalnych, w tym typowania potencjalnych lokalizacji odwiertowych cechują się alternatywnym i substytucyjnym charakterem w odniesieniu do obecnie wykorzystywanych na rynku rozwiązań czyniąc je unikalnymi. Fundamentalne założenia wyników prac badawczych obejmujące obszary badań mikrosejsmicznych, oceny zasobności złoża, identyfikacji najbardziej perspektywicznych miejsc (tzw. sweet spotów), dla eksploatacji gazu niekonwencjonalnego, wyznaczania strefy maksymalnej propagacji szczelin, kalkulacji wielkości naprężeń, monitoringu powierzchniowego, a także zagospodarowania i utylizacji płynu pozabiegowego, łącznie tworzą zbiór unikalnych rozwiązań nieporównywalnych z obecnie stosowanymi na rynku, a tym samym bezkonkurencyjnych. Niewątpliwie wdrożenie wyników fazy A niniejszego projektu, przyczyni się do poprawy efektywności procesów poszukiwania, rozpoznawania i eksploatacji niekonwencjonalnych złóż węglowodorów.

W 2011 r. NCBiR i ARP S.A. sformułowały program Blue Gas – Polski Gaz Łupkowy – wsparcie rozwoju technologii związanych z wydobyciem gazu łupkowego. To wspólne przedsięwzięcie powyższych instytucji ukierunkowane było na wsparcie dużych zintegrowanych przedsięwzięć badawczo-rozwojowych, prowadzących do opracowania i komercjalizacji innowacyjnych technologii związanych z rozpoznaniem i eksploatacją gazu z formacji łupkowych. Jednym z celów była potrzeba zaangażowania przedsiębiorstw – inwestorów do wzięcia udziału w działalności badawczo-rozwojowej.

Pierwszy program badawczy został przygotowany przez JM Rektora – prof. dr hab. inż. Antoniego Tajdusia przy współpracy Kierownika Katedry Surowców Energetycznych – prof. dr hab. inż. Wojciecha Góreckiego.

Ostateczny kształt programu wyartykułowany został przez Komitet Sterujący MNiSzW w postaci projektów, które w drodze konkursowej NCBiR starały się konsorcja naukowo-przemysłowe. Utworzone zostało Konsorcjum obejmujące 3 podmioty przemysłowe: PGNiG S.A., PKN Orlen S.A. i Grupa Lotos S.A. oraz 4 organizacje naukowe: Akademia Górniczo-Hutnicza, Instytut Nafty i Gazu, Politechnika Warszawska, Politechnika Gdańska. W konkursie ww. Konsorcjum otrzymało wszystkie 10 projektów, które przeszły pozytywną kwalifikację recenzentów. Akademię Górniczo-Hutniczą reprezentował prof. dr hab. inż. Wojciech Górecki.

Na 10 projektów głównym beneficjentem programu zostało AGH – 6 projektów, w tym Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska – 4 projekty oraz Wydział Wiertnictwa, Nafty i Gazu – 2 projekty. Na WGGiOŚ – 3 projekty realizuje Katedra Surowców Energetycznych o następującej tematyce:

„Dobór optymalnej metodyki szacowania zasobów oraz ryzyk poszukiwawczych (geologicznych i komercyjnych) złóż niekonwencjonalnych typu „shale gas”, „shale oil” oraz „tight gas” w Polsce oraz opracowanie metodyki dokumentowania złóż niekonwencjonalnych”;
Badania sejsmiczne i ich zastosowanie dla detekcji stref występowania gazu z łupków. Dobór optymalnych parametrów akwizycji i przetwarzania w celu odwzorowania budowy strukturalnej oraz rozkładu parametrów petrofizycznych i geomechanicznych skał perspektywicznych;
Wybór optymalnej technologii monitoringu mikrosejsmicznego w procesach szczelinowania hydraulicznego. Optymalizacja przetwarzania i interpretacji danych pomiarowych.
Kierownikami projektów w KSE są prof. dr hab. inż. Wojciech Górecki, dr hab. inż. Michał Stefaniuk, prof. AGH, dr inż. Tomasz Maćkowski.

Równocześnie nasza Katedra współpracuje w kolejnych projektach koordynowanych przez Politechnikę Warszawską i Instytut Nafty i Gazu nt. „Stworzenie systemu do monitorowania (on-line) parametrów środowiskowych wód podziemnych i powierzchniowych, powietrza i gleby ze szczególnym uwzględnieniem migracji metanu do warstwy przypowierzchniowej, zanieczyszczeniu wód metanem oraz chemikaliami wykorzystywanymi do wiercenia i szczelinowania, emisji metanu z powierzchni zbiornika na płyn powrotny, ekotoksyczności i radioaktywności płynu powrotnego, hałasowi i emisji zanieczyszczeń gazowych do atmosfery” i „Opracowanie metody wykrywania najbardziej perspektywicznych rejonów (sweet spot) zalegania zasobów węglowodorów niekonwencjonalnych, za pomocą wysokorozdzielczej sejsmiki i metod geofizyki wiertniczej. W efekcie przewiduje się znaczące skrócenie czasu pomiędzy odwierceniem pierwszego pionowego otworu badawczego a otworów eksploatacyjnych” (Katedra Geofizyki i KSE).

W drugim ogólnopolskim konkursie organizowanym w ramach programu „Blue Gas” zostało zakwalifikowanych do finansowania przez NCBiR 5 projektów, w tym 2 projekty otrzymała Katedra Surowców Energetycznych nt. „Rozpoznanie, lokalizacja i udostępnianie optymalnych stref występowania niekonwencjonalnych akumulacji węglowodorów typu „shale gas” w Karpatach fliszowych oraz technologiczne aspekty eksploatacji” oraz „Analiza uwarunkowań geologicznych i rozpoznanie występowania niekonwencjonalnych akumulacji gazu ziemnego w ilastej formacji miocenu autochtonicznego na obszarze zapadliska przedkarpackiego oraz technologiczne aspekty udostępniania i eksploatacji” po jednym projekcie WAT, Politechnika Warszawska i PIG – PIB. Kierownikami ww. projektów są M. Stefaniuk i W. Górecki.

Projekty z pierwszego i drugiego konkursu Blue Gas są w trakcie realizacji. W ramach Programu Badań Stosowanych III realizowany jest projekt pt. „Eksperymentalna oraz kompleksowa i wielowariantowa interpretacja danych sejsmicznych, magnetotellurycznych, grawimetrycznych i otworowych jako narzędzie poprawy efektywności badań strukturalnych i złożowych”, którego koordynatorem jest dr hab. inż. Michał Stefaniuk, prof. AGH. Partnerami w Konsorcjum są: Politechnika Warszawska, Przedsiębiorstwo Badań Geofizycznych Sp. z o. o, Centrum Badań i Rozwoju Technologii dla Przemysłu S.A.

Kształcenie studentów w Katedrze Surowców Energetycznych

W zakresie unowocześnienia programów nauczania dla specjalności „Geologia Naftowa i geotermia”, „Ochrona środowiska w geologii naftowej i geotermii” oraz „Geologia i prospekcja złóż” na studiach stacjonarnych i niestacjonarnych w latach 1989-2003 wprowadzono nowe przedmioty: Kartografia wgłębna, Metody analizy i modelowania basenów naftowych. Metody kartograficzno-strukturalne w prospekcji naftowej, geologia i prospekcja złóż, które wykładał prof. dr hab. inż. Jan Kuśmierek w oparciu o autorskie konspekty oparte na doświadczeniach badawczych pracowników Katedry i kompilacjach literatury zagranicznej.

Ćwiczenia z przedmiotu Metody analizy i modelowania basenów naftowych prowadzone były przez B. Reicher, A.P. Łapinkiewicza, T. Maćkowskiego.

W pierwszej dekadzie bieżącego wieku na Wydziale wprowadzono dwustopniowy system kształcenia studentów. Studia I stopnia (inżynierskie) trwają 7 semestrów, natomiast studia II stopnia (magisterskie) obejmujące m.in. program specjalności Geologia naftowa trwają 3 semestry.

Od roku akademickiego 2012/13 w związku z wprowadzeniem przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego tzw. Krajowych Ram Kwalifikacji, programy studiów na Wydziale poddane zostały znaczącym modyfikacjom.

Między innymi na I stopniu studiów stacjonarnych utworzony został nowy przedmiot pn. Poszukiwanie złóż ropy naftowej i gazu ziemnego, wykładany przez dr inż. B. Reicher.

W przypadku specjalności Geologia naftowa pojawiły się nowe przedmioty m.in. Analiza basenów sedymentacyjnych, Geofizyka naftowa oraz anglojęzyczne: Faciesanalysis i Sequencestratigraphy; wzrosła również ogólna liczba zajęć praktycznych, głównie ćwiczeń laboratoryjnych i projektowych.

Absolwenci pierwszego stopnia studiów, po uzyskaniu tytułu zawodowego inżyniera mają możliwość kontynuowania nauki na 3-semestralnym II stopniu studiów. Od wielu lat specjalność geologia naftowa, realizowana przez Katedrę Surowców Energetycznych, cieszy się dużym zainteresowaniem ze strony studentów – absolwentów kierunku Górnictwo i Geologia, a także innych kierunków studiów na AGH oraz absolwentów innych Uczelni. Dowodzi tego prezentowany wykres liczby absolwentów, którzy uzyskali stopień magistra inżyniera na przestrzeni kilkudziesięciu lat (Fig. 1).

Absolwenci KSE

Od 2003 roku z inicjatywy prof. dr hab. inż. Wojciecha Góreckiego – Kierownika Katedry Surowców Energetycznych i dr inż. Mirosława Janowskiego prowadzone są studia z zakresu Ekologicznych Źródeł Energii. Początkowo kształcenie odbywało się na specjalności Odnawialne Źródła Energii kierunku Inżynieria Środowiska. Specjalność ta powstała jako pierwsza w Polsce kształcąca specjalistów z zakresu wykorzystania energii geotermalnej, energii wiatru, słońca, wody i biomasy. Specjalność umożliwiała wykształcenie kadr mogących w sposób fachowy zająć się przygotowaniem gruntu pod inwestycje związane z odnawialnymi źródłami energii oraz zajmować się odnawialnymi źródłami energii na etapie ich eksploatacji.

W 2012 roku zespół w składzie prof. dr hab. inż. Wojciech Górecki, mgr inż. Wojciech Luboń i mgr inż. Grzegorz Pełka przygotował program kształcenia oraz dokumenty niezbędne do uruchomienia nowego kierunku, co pozwoliło na powołanie kierunku Ekologiczne Źródła Energii (EZE) na studiach inżynierskich. Nowy kierunek umożliwił wzbogacenie programu kształcenia w tematyce OZE oraz poszerzył tematykę studiów o ekologiczne metody pozyskiwania i wykorzystywania energii z paliw kopalnych. Naturalnym krokiem było utworzenie II stopnia na kierunku EZE. Program przygotował zespół w składzie: dr hab. inż. Michał Stefaniuk, prof. AGH, dr inż. Anna Sowiżdżał mgr inż. Jarosław Kotyza, mgr inż. Wojciech Luboń, mgr inż. Grzegorz Pełka oraz dr inż. Mirosław Janowski.

Od wielu lat Katedra prowadzi współpracę ze specjalistami z Islandii z zakresu badań geotermalnych. W roku 2013 w ramach programu FSS (Fundusz Stypendialny i Szkoleniowy – Scholarship and Training Fund Mobility Projects in Higher Education) miała miejsce wymiana pracownicza i studencka z Keilir Institute of Technology (Reykiavik, Islandia) w ramach, której dwóch studentów specjalności Odnawialne Źródła Energii uczestniczyło w projektach geotermalnych realizowanych na Islandii, a pracownicy mieli możliwość odbycia wizyt studyjnych w krajach partnerskich. Obecnie (od marca 2016 r.) na Islandii przybywa kolejnych dwóch studentów realizując tam semestralne studia magisterskie z zakresu odnawialnych źródeł energii. Koordynatorami programu FSS są prof. W. Górecki oraz dr inż. A. Sowiżdżał.

Pracownicy KSE w latach 2001 oraz 2002 uczestniczyli w Programie szkoleniowym Organizacji Narodów Zjednoczonych z zakresu geotermii, który został zorganizowany przez Agencję Rządu Islandii ds. Energii (Orkustofnun) – The United Nations University Geothermal Training Programme (UNU–GTP) w Reykjaviku (mgr inż. M. Hajto oraz mgr inż. J. Kotyza, dr inż. J. Kania).

W 2007 roku w Katedrze Surowców Energetycznych została zatrudniona prof. dr hab. Anna Świerczewska, a w 2011 roku prof. dr hab. Szczepan Porębski – pracownicy Polskiej Akademii Nauk. Prof. dr hab. Anna Świerczewska i prof. dr hab. Szczepan Porębski to wybitni uczeni, którzy wzmocnili stronę naukową i dydaktyczną naszej katedry. Prof. dr hab. Anna Świerczewska zorganizowała unikalne Laboratorium „Mikroskopii Optycznej”. Zajmuje się badaniami diagenetycznymi i strukturalnymi w rekonstrukcji procesów tektonicznych, także w nawiązaniu do problematyki związanej z migracją węglowodorów. Prace te realizuje w Polsce, Słowacji, Austrii, na Węgrzech oraz w Wietnamie. Prowadzi regionalne prace dotyczące określenia stopnia diagenezy i anchimetamorfizmu skał w oparciu o badania minerału mieszanopakietowego illit-smektyt oraz mikrostrukturalne prace z zakresu tektoniki sysnsedymentacyjnej a także badania wypełnień mineralnych szczelin ciosowych i drobnych uskoków w nawiązaniu do rozwoju strukturalnego pryzmy akrecyjnej. Kontynuuje również prace nad pochodzeniem materiału detrytycznego w skałach klastycznych w celu wykazania aktywności stref wielkich uskoków przesuwczych w Wietnamie. Prof. dr hab. Szczepan Porębski ma 40-letnią praktykę w dziedzinie sedymentologii osadów klastycznych, analizie basenów sedymentacyjnych, kartowaniu geologicznym oraz w zastosowaniach metod geofizyki wiertniczej, w tym interpretacji profilowań upadomierza i obrazów skanerów mikroopornościowych, dla potrzeb analizy facjalnej i stratygrafii. Ma również bogate doświadczenie w doradztwie dla potrzeb przemysłu naftowego, a w szczególności geologii skał zbiornikowych Morza Północnego, Libii, Arabii Saudyjskiej oraz zapadliska przedkarpackiego w Polsce.

Doktoranci

Katedra Surowców Energetycznych zawsze była otwarta na zdolnych absolwentów. Z biegiem lat grono doktorantów rosło. Po obronie doktoratu, część z nich pozostawała na AGH, kontynuując pracę badawczą i rozwijając zarazem karierę naukową. Pozostali rozpoczynali kariery w przemyśle, w przedsiębiorstwach w kraju, jak i za granicą.

Katedra od samego początku stwarzała doktorantom szereg możliwości doskonalenia swoich umiejętności i poszerzania zainteresowań naukowych, poprzez uczestnictwo w specjalistycznych kursach, szkoleniach, warsztatach, stażach naukowych i konferencjach. Niemalże tradycją stały się wystąpienia doktorantów na dorocznych konferencjach „European Association of Geosceintists and Engineers” – jednej z największych konferencji naftowych na świecie. Katedra Surowców Energetycznych zawsze była tam reprezentowana przez silny zespół prelegentów. Doktoranci Katedry Surowców Energetycznych mają także możliwość współpracy i wyjazdów stażowych do wiodących firm naftowych w Europie i Ameryce Północnej. Do dyspozycji doktorantów Katedry jest także nowoczesna aparatura badawcza, taka jak magnetyczny rezonans jądrowy, porozymetr rtęciowy, mikroskop do pracy w świetle przechodzącym oraz odbitym, a także laboratorium informatyczne, wyposażone w najnowsze pakiety specjalistycznego oprogramowania komputerowego, m.in. firm Schlumberger i Halliburton.

Oprócz prowadzenia zajęć dydaktycznych ze studentami, doktoranci uczestniczą w pracach badawczych, w projektach naukowo-badawczych realizowanych w Katedrze Surowców Energetycznych, gdzie doskonalą i poszerzają swoje umiejętności, dzięki współpracy z najwybitniejszymi naukowcami z Polski i Europy. Przykładem jest uczestnictwo doktorantów w kilku projektach NCBiR i PGNiG S.A. dotyczących występowania gazu ziemnego w formacjach łupkowych (Blue Gas). Doktoranci posiadają także możliwość prowadzenia i finansowania własnych badań naukowych m. in. w ramach grantów dziekańskich na Wydziale Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska.

Aktualnie w Katedrze Surowców Energetycznych studiuje 21 doktorantów. Stanowią oni zwartą, dobrze zgraną i zorganizowaną grupę młodych ludzi, która lubi spędzać wspólnie czas nie tylko na AGH, ale i także na wspólnych dalekich podróżach, m.in. w Norwegii, Szkocji, Hiszpanii, czy na Ukrainie.

Koła Naukowe w Katedrze Surowców Energetycznych

Koło Naukowe Odnawialnych Źródeł „Grzała”, działające od 2010 roku jest prężnie rozwijającym się kołem naukowym, zrzeszającym studentów zafascynowanych pozyskiwaniem energii ze źródeł niekonwencjonalnych. Pierwotnie pasjonaci innowacyjnych i alternatywnych technologii tworzyli sekcję przy Studenckim Kole Naukowym Geologów AGH, którą od początku opiekuje się i wspiera Pan dr inż. Mirosław Janowski, pracownik Katedry Surowców Energetycznych. Główne cele jakie przyświecają Kołu to popularyzacja i promocja odnawialnych źródeł energii oraz zrównoważonego rozwoju, a także propagowanie zachowań proekologicznych. Koło Grzała zrzesza ambitnych i pomysłowych studentów z Wydziału Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska, głównie kierunków Ekologiczne Źródła Energii oraz Inżynieria Środowiska, którzy pragną poszerzać swoje zainteresowania z zakresu zielonej energii. Koło Naukowe Grzała współpracuje z wieloma firmami działającymi w branży OZE, organizując spotkania i szkolenia dla członków Koła z potencjalnymi pracodawcami oraz wspiera publikacje ich artykułów zarówno na portalach internetowych jak i w renomowanych pismach branżowych. Wspólne wyjazdy na konferencje oraz specjalistyczne targi związane z sektorem efektywności energetycznej, a także zagraniczne wycieczki dydaktyczno-naukowe to tylko niektóre z licznych działań tej organizacji.

Sztandarowym projektem Koła jest coroczny festiwal naukowy OZE DAY – Dzień Odnawialnych Źródeł Energii, w którego przygotowanie angażują się wszyscy członkowie Koła. Wydarzenie to jest połączeniem zróżnicowanych tematycznie ekspozycji, warsztatów oraz konferencji poświęconych odnawialnym źródłom energii, podczas których można powiększyć swoją wiedzę nt. wykorzystania alternatywnych źródeł energii w aspekcie racjonalnego korzystania z zasobów środowiska. Głównym celem przyświecającym OZE DAY to budowa platformy do transferu informacji o odnawialnych źródłach energii pomiędzy firmami, studentami, przedstawicielami samorządów terytorialnych oraz mieszkańcami miasta Kraków i okolic.

Koło Naukowe „Kiwon”

Od 1969 roku studenci specjalności naftowej aktywnie uczestniczyli w studenckim ruchu naukowym jako Sekcja Naftowa SKNG (Kuśmierek & Dzieniewicz 1997, Semyrka & Jurkowski 1997). Funkcje opiekuna Sekcji w latach 1969 – 1991 pełnił J. Kuśmierek, w latach 1979 – 1986 wspólnie z M. Dzieniewiczem, następnie od 1996 roku R. Semyrka i od 2005 r. G. Machowski, kiedy to utworzono odrębne Koło Naukowe „Kiwon” w roku 2010. Członkowie Sekcji Naftowej, a następnie Koła „Kiwon” brali udział w obozach naukowych krajowych i zagranicznych (Kuśmierek 2001a i b) oraz w realizacji tematów badawczych Katedry (Górka & Kuśmierek 1973, Dzieniewicz i in. 1978, Kuśmierek i in. 1991), których wyniki prezentowane były na: Studenckich Sesjach Kół Naukowych, m in. w latach 1969, 1972, 1974, 1983, 1985, 1988, 2007, 2008, 2011, 2012, 2013, 2014 i 2015. Od roku 2012 projekty zgłaszane przez KN „Kiwon” regularnie są laureatami konkursu „Grant Rektorski”, organizowanego pod patronatem Rektora AGH. W latach 2007-2013 członkowie KN „Kiwon” zorganizowali szereg wypraw naukowo-badawczych: na Ukrainę (2007, 2008), do Rumunii (2009), Gruzji (2011), Azerbejdżanu (2012) i USA (2013). Studenci korzystają m.in. z wymiany w ramach programu Erasmus i wyjazdów semestralnych do NTU w Trondhein. Informacje na temat bieżącej działalności Koła można znaleźć na stronie internetowej: kiwon.agh.edu.pl.

Koła Naukowe „Grzała” i „Kiwon” wspierane są finansowo przez Katedrę Surowców Energetycznych, Towarzystwo Geosynoptyków „Geos” i Fundację „GeolPlanet” oraz sponsorów z przemysłu.

Pracownicy administracyjno-inżynieryjni

Pracownicy administracyjno-inżynieryjni sprawnie prowadzą sprawy finansowe, sprawozdawczość, przetargi, odciążają pracowników naukowych od zajęć pozamerytorycznych, pilnują i przestrzegają terminów realizacji procedur administracyjno-prawnych, usuwają bariery biurokratyczne. Zespół administracyjno-inżynieryjny odpowiedzialny jest także za cały tok organizacyjny procesu edukacyjno-dydaktyczny.

Do wyróżniających się pracowników Katedry Surowców Energetycznych, znakomicie spełniających swoją funkcję należą: mgr inż. Ewa Zubel, mgr inż. Monika Szczygieł oraz Anna Żołdani-Szelest.

Sukcesy Katedry opierają się również na pracownikach administracji Wydziału, a w szczególności na Władzach Dziekańskich i ich decyzyjności oraz Biurze Administracyjnym z dyr. mgr inż. Joanną Rams-Pietraszewską i całym zespołem oraz komisji przetargowej z inż. Marią Gołębiowską.

Sprawność pracy Katedry Surowców Energetycznych i Biura Administracyjnego WGGiOŚ zawdzięczamy kontynuacji pracy, dzięki pracownikom już emerytowanym, którzy odchodząc przekazali swoją wiedzę następcom.

Wybrane wydarzenia z historii Katedry Surowców Energetycznych

Stanisław Wdowiarz w latach 1956-60 pełnił funkcję Dziekana Wydziału Geologiczno-Poszukiwawczego
Adam Tokarski w latach 1960-62 pełnił funkcję Dziekana Wydziału Geologiczno-Poszukiwawczego
Roman Ney w latach 1971-74 i 1979-81 pełnił funkcję Rektora AGH. W latach 1980-1992 pełnił funkcję Dyrektora Instytutu Surowców Energetycznych
Roman Ney w latach 1974-78 pełnił funkcję Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki.
Wojciech Strzetelski w latach 1982-84 pełnił funkcję Prodziekana Wydziału Geologiczno-Poszukiwawczego
Szczepan Porębski w latach 1985-1990 był zastępcą Redaktora Naczelnego Annales Societatis Geologorum Poloniae
W 1986 roku Prof. Roman Ney został członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk; w latach 1984-1988 był sekretarzem Wydziału Nauk o Ziemi; w latach 1990-92 wiceprezesem PAN-u.
Wojciech Górecki od 1986 roku jest Prezesem Towarzystwa Geosynoptyków „Geos”, od 2010 r. Prezes Fundacji „GeolPlanet” oraz założyciel i Przewodniczący Rady Fundacji PGNiG S.A. im. Ignacego Łukasiewicza (2005-2016)
W roku 1998 Senat Azerbejdżańskiego Uniwersytetu Technicznego w Baku nadał prof. Wojciechowi Góreckiemu tytuł doktora honoris causa za całokształt osiągnięć zawodowych w zakresie poszukiwań złóż i współpracę badawczą związaną z analizą basenów naftowych Azerbejdżanu.
Wojciech Górecki w latach 1994-2011 był Przewodniczącym Zespołu Doradców w PGNiG S.A.
Wojciech Górecki w latach 1993-2002 pełnił funkcję Kierownika Zakładu Surowców Energetycznych, a w latach 2002-2012 funkcję Kierownika Katedry Surowców Energetycznych.
W 2005 r. Senat AGH nadał prof. dr hab. inż. Romanowi Neyowi tytuł doktora honoris causa za wybitne osiągnięcia w dziedzinie geologii naftowej i geotermii, stworzenie podstaw teoretycznych i szkoły w zakresie gospodarki surowcami mineralnymi i energią.
W latach 2006-2007 prof. Wojciech Górecki był Doradcą Prezesa Rady Ministrów
Anna Świerczewska w latach 2008-2012 pełniła funkcję Prodziekana ds. Współpracy i Rozwoju oraz Studiów Doktoranckich; jest redaktorem Kwartalnika AGH „Geology, Geophysics & Environment”.
W 2012 roku Prof. Wojciech Górecki otrzymał prestiżową nagrodę Alfreda Wegenera przyznawaną przez EAGE. Nagrodę przyznano w uznaniu wyróżniających się osiągnięć w ciągu 45-letniej akademickiej pracy badacza i organizatora nauki oraz działań przemysłowych na polu geologii naftowej i poszukiwań surowców oraz dziedziny jaką są odnawialne źródła energii, w szczególności energia geotermalna.
W 2012 roku Profesorowi Wojciechowi Góreckiemu nadany mu został tytuł Honorowego Profesora Uniwersytetu Technicznego Nafty i Gazu w Iwano-Frankowsku.
Od roku 2012 dr hab. inż. Michał Stefaniuk – prof. AGH pełni Prodziekana ds. współpracy z zagranicą na Wydziale Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska
Od roku 2012 dr hab. inż. Michał Stefaniuk pełni funkcję Kierownika Katedry Surowców Energetycznych

Kadra nauczycielki akademickich Katedry Surowców Energetycznych i Zespół „Centrum Miękinia”

Nauczyciele akademiccy

Dr hab. inż. Michał Stefaniuk – prof. AGH – Kierownik Katedry

Dr hab. inż. Barbara Tomaszewska – prof. AGH

Dr hab. Anna Świerczewska – prof. AGH

Prof. dr hab. Szczepan Porębski

Dr hab. inż. Henryk Sechman

Dr inż. Beata Reicher

Dr inż. Marek Dzieniewicz

Dr inż. Bartosz Papiernik

Dr inż. Mirosław Janowski

Dr inż. Grzegorz Machowski

Dr inż. Tomasz Maćkowski

Dr inż. Grażyna Semyrka

Dr inż. Roman Semyrka

Dr inż. Anna Sowiżdżał

Mgr inż. Joanna Jasnos

Mgr inż. Marek Hajto

Mgr inż. Jan Soboń

Mgr inż. Elżbieta Hałaj

Zespół „Centrum” Miękinia

Prof. dr hab. inż. Wojciech Górecki – Przewodniczący Rady Programowej

Mgr inż. Jarosław Kotyza – Kierownik „Centrum” Miękinia

Mgr inż. Grzegorz Pełka (doktorant – asystent)

Mgr inż. Wojciech Luboń (doktorant – asystent)

Mgr inż. Magda Wojdyła-Kaczmarczyk (doktorantka)

Lic. Dominika Woś

Emerytowani nauczyciele akademiccy

Prof. dr hab. inż. Roman Ney

Prof. dr hab. inż. Jan Kuśmierek

Prof. dr hab. Wacław Burzewski

Dr hab. inż. Wojciech Strzetelski – prof. AGH

Dr inż. Kazimierz Słupczyński

Dr inż. Andrzej Myśko

Dr inż. Tadeusz Bachleda-Curuś

Dr inż. Wojciech Biedrzycki

Fot. 1 Obchody 45-lecia Zakładu Surowców Energetycznych. Pracownicy naukowi Zakładu i bliscy współpracownicy oraz absolwenci – elita poszukiwaczy i eksploatatorów złóż ropy naftowej i gazu ziemnego w Polsce.

Fot. 2. Katedra Surowców Energetycznych w 2016 roku